Eşler Arasında Haklar ve Görevler

 

Toplum içinde olduğu gibi aile içinde de haklara riayet edilmesi ve so-

rumlulukların yerine getirilmesi için belli bir düzen ve disiplinin kurulma-

sına, rollerin belli olmasına ihtiyaç vardır. Nisâ sûresinin 34. âyetine bakılırsa Kur’ân-ı Kerîm, aile reisliği yetki ve sorumluluğunu, koyduğu genel ahlâk ve adalet ilkeleri çerçevesinde erkeğe vermiştir. Hadislerde de erkeğin

bu konumuna işaret eden ve kadının kocasına saygılı olmasını öğütleyen açıklamalar bulunmaktadır (meselâ bk. Buhârî, “Ahkâm”, 1; Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 40; İbn Mâce, “Nikâh”, 4). Bununla birlikte, İslâmiyet’in tamamen aile düzeninin sağlıklı işleyişini temin maksadıyla erkeğe tanımış olduğu aile re-

isliği işlevi, ona asla kadın üzerinde bir baskı ve zorbalık imkânı vermez;ahlâk ilkeleriyle çelişen, bu nedenle de Kur’an’ın Peygamber’e bile tanımadığı (meselâ bk. el-Gaşiye 88/21-22) bu imkânı sıradan insanlara tanıması mümkün değildir. Dolayısıyla kadının kocasına saygısı da cebrî değil, ahlâkî bir saygıdır. Kur’ân-ı Kerîm, “Kadınlarla iyi geçininiz” (en-Nisâ 4/19) buyurur. Hz. Peygamber de insanların en iyisinin eşlerine karşı iyi davrananlar olduğunu ifade eder (Tirmizî, “Radâ’”, 11).

 

Kınalızâde’nin İslâm ve Türk ahlâk kültürünün klasiklerinden olan Ahlâk-ı Alâî adlı eserinde (II, 23) kocanın eşine karşı görevleri özetle şu şekilde sıralanır: “Erkek karısına karşı iyi davranmalı, haklarını gözetmeli; gücü öl-

çüsünde güzel ve değerli elbiseler giydirmeli; evin yönetimine onu da ortak

etmeli, evin dâhilî işlerini ve hizmetçilerin yönetimini ona bırakmalı; kadının

akrabasına saygı ve ikramda bulunmalıdır. Erkek, karısıyla yetinip üzerine

evlenmemelidir; çünkü iki evlilik kıskançlık ve geçimsizlik doğurur”.

Kınalızâde çok kadınla evliliğin insan tabiatına aykırılığını şu şekilde ifade eder: “Evde erkek, tende can gibidir; iki tene bir can olmadığı gibi iki kadına da bir erkek yakışmaz”.Müslüman ahlâkçıların bu yöndeki önerileri İslâm toplumlarının geleneğinde hâkim olan çizgiye de uygundur. Nitekim İslâm medeniyeti tarihinin önde gelen uzmanlarından Alman araştırmacı Adam Metz’in el-Hadâratü’l-İslâmiyye fi’l-karni’r-râbi‘ el-hicrî başlıklı değerli çalışmasındaki (I, 179-180)bir tesbitine göre bütün tarihî bilgiler, İslâm toplumunda ana gövdeyi oluş-

turan orta tabakanın bir tek kadınla yetindiğini belgelemektedir. Esasen dönemin ileri gelenleri de, halkı, tek kadınla evliliğe teşvik ediyordu. Meselâ Fâtımî Halifesi Muiz-Lidînillâh, önde gelen bir toplulukla sohbet ederken,“Kadınlarınıza ilgi gösterin; eşiniz olan bir tek kadınla iktifa edin; çok kadınla düşüp kalkmayın. Hayatınızın tadı kaçar, zarar görürsünüz... Bir erkeğe bir kadın yeter” demiştir. Ünlü şair Ebü’l-Alâ el-Maarrî de şiirlerinde tek kadınla evliliğin yararlarından söz eder (a.e., II, 179).

 

İslâm hukukunda da çok evlilik dinin bir emri olarak değil, ihtiyaç ha-

linde kullanılabilecek bir ruhsat olarak tanıtılmış, kural olarak tek evlilik tavsiye edilmiştir. Çok evlilik için çoğu diyanî nitelikte bir dizi şarttan söz edilmesi de bu gayeye mâtuftur.